Omdat er in de 18e eeuw en eerder nog geen sprake was van een uniforme organisatie van het schoolwezen, was het onderwijs versnipperd.
Kerk en overheid hadden er belang bij dat kinderen een goede opleiding kregen en hebben het onderwijs dan ook met kracht gestimuleerd. Beiden ontwikkelden verschillende schooltypen.
In de jaren na 1300 is er een ontwikkeling waarin de scholen in de steden steeds meer los komen te staan van de kerk. Zierikzee bijvoorbeeld kreeg in 1304 het recht een eigen school te stichten. Dit nieuwe type scholen kreeg de naam ‘grote scole’.
De kerk of de overheid konden scholen stichten, evenals particulieren. Over deze door particulieren opgerichte scholen is echter vrij weinig bekend.
Zeeland: Onderwijs gebaseerd op de bijbel
De Staten van Zeeland stelden een schoolreglement voor het platteland vast, terwijl de stadsbesturen dit voor hun stadsscholen deden. In Staats-Vlaanderen zorgden de Staten-Generaal voor een schoolreglement.
De nauwe band tussen kerk en overheid was lange tijd onmiskenbaar aanwezig. De door de Staten van Zeeland in 1583 vastgestelde ‘school ordeninghe’ bijvoorbeeld sloot aan bij wat de Nederduits-gereformeerde kerk, de heersende kerk in die dagen, wilde: onderwijs dat gebaseerd was op de bijbel.
Van lager onderwijs tot illustre school
In de dorpen bezochten de kinderen de dorps- of parochiescholen die voor iedereen toegankelijk waren. De steden kenden een duidelijk groter aanbod, want daar kon men bewaarscholen en weeshuis-, diaconie- en armenscholen aantreffen. In sommige gevallen waren er Franse en Latijnse scholen. Zij werden zo genoemd, omdat er Frans of Latijn werd onderwezen.
De school die de schakel moest zijn tussen de Latijnse school en de universiteit was de zogenaamde illustere school. Middelburg beschikte vanaf 1611 over een dergelijk atheneum. Deze school werd geen succes al werd herhaaldelijk geprobeerd de school nieuw leven in te blazen. In tegenstelling tot de universiteit kende de illustere school geen promotierecht. Na de Franse Tijd hield de school op te bestaan.
Zeeuwen studeerden buiten Zeeland
Zeeland heeft nooit de beschikking gehad over een universiteit, hoewel er in de loop der tijd wel verschillende pogingen zijn ondernomen een dergelijke instelling te realiseren. Hou er dus rekening mee dat Zeeuwen voor een academische opleiding buiten de provincie terechtkwamen. Gegevens over deze studenten zijn te vinden in de alba studiosorum van de universiteiten, die vaak in druk zijn uitgegeven.
Verbetering van het onderwijs
Al in de 18e eeuw werd er nagedacht over een noodzakelijke herziening van het onderwijs. De prijsvraag over de verbetering van het onderwijs die het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen in 1778 had uitgeschreven, paste in die ontwikkeling. De inzendingen geven een aardig beeld van het lager onderwijs in die tijd en bevestigen eigenlijk het beeld dat ook uit andere bronnen naar voren komt:
- er was sprake van individueel lesgeven
- leerlingen kwamen nauwelijks aan de beurt en brachten een groot gedeelte van de dag nutteloos door
- de ruimten waar les gegeven werd verdienden het predicaat ‘schoollokaal’ niet of nauwelijks
- het niveau van de schoolmeesters kon te wensen overlaten
Literatuur
- H. Uil, ‘Twintig eeuwen Zeeuwen en hun onderwijs’, in: Ach Lieve Tijd Zeeland 11
- H. Uil, De scholen syn planthoven van de gemeente. Het onderwijs in Zeeland en Staats-Vlaanderen, 1578-1801 (Marberg Media 2015)
