Transcriberen

Transcriberen is het ontcijferen van een in oud schrift geschreven tekst en het herschrijven in modern schrift. Iedereen kan oud schrift leren lezen.

Transcriberen is het herschrijven van een in oud schrift geschreven tekst in modern schrift, tegenwoordig veelal machineschrift met een tekstverwerker op een computer. Het werken met een computer heeft onder meer het grote voordeel dat men de afbeelding van een te transcriberen tekst kan vergroten. Bij transcriptie blijft de originele taal behouden. Deze wordt dus niet gemoderniseerd.

Verbeeldingskracht

Transcriberen van oude documenten is een boeiende bezigheid. Het is vaak fascinerend te lezen wat eeuwen geleden werd geschreven, door ontcijfering van het schrift ben je indringend bezig met zowel de inhoud als de gebruikte taal, het geeft inzicht in de ontwikkeling van de taal en van het schrift. Het doet een beroep op je vernuft en verbeeldingskracht en is even leuk of misschien nog leuker dan het oplossen van cryptogrammen of sudoku’s.

Voor historici inclusief amateurhistorici is kennis van oud schrift noodzaak of op zijn minst een pre. Genealogen raadplegen vaak doop-, trouw- en begrafenisregisters en andere bronnen die met de hand zijn geschreven en zij hebben dus ook baat bij het kunnen lezen van oud schrift.

Methoden

Er zijn verschillende methoden van transcriptie. De zogenaamde diplomatische methode houdt in dat men zo exact mogelijk, letter voor letter in de oorspronkelijke spelling weergeeft wat er in de bron staat. Die methode wordt vooral voor taalkundige doeleinden gebruikt.

Volgens de kritisch-normaliserende methode geeft men ook de tekst in de bron getrouw weer, maar vergroot men de leesbaarheid van de transcriptie door aanpassing aan hedendaags taalgebruik op punten als hoofdletters, los of aaneenschrijven en interpunctie. Zo wordt ‘int’ weergegeven als: in ’t, ‘inden’ als: in den; Romeinse cijfers in bedragen worden weergegeven met Arabische cijfers.

Voorbeeld – Johannes Goedaert

Hier volgt als schriftvoorbeeld de verantwoording van een verering (financieel blijk van waardering) van de Staten van Zeeland aan Johannes Goedaert (1617-1668), de Middelburgse fijnschilder en entomoloog, wiens werk te zien is op een tentoonstelling in het Zeeuws Museum. Eronder staat een transcriptie.

Aen Joannes Goedart de somme van eenen-
veertich ponden derthien schellingen en vier
grooten Vlaems, hem toegelecht over de
dedicatie en vereeringe van het tweede deel
van sijn Metamorphis naturalis aen de
heeren van den Rade gedaen, bij ordonnantie
van den XXIIII junii 1667, met bekentenisse
hier overgedient, dus 41 £ 13 s. 4 gr.

Oud schrift leren lezen

Leren transcriberen is een kwestie van oefenen. Een cursus voor beginners of voor gevorderden kan daarbij op weg helpen. Het Zeeuws Archief verzorgt samen met de Zeeuwse Volksuniversiteit cursussen. Kijk voor meer informatie op de website van de ZVU of raadpleeg de agenda van het Zeeuws Archief.

Ook op internet zijn cursussen oud schrift te vinden, zoals de website Geneaknowhow. Het Zeeuws Archief draagt bij aan de online oefentool Wat staat daer.

Transcriberen online

Het is mogelijk online transcriptiewerk te doen. Een voorbeeld is het project Zee(uw)post van ZB|Planbureau en Bibliotheek van Zeeland. Via het platform VeleHanden worden diverse transcriptieprojecten voor vrijwilligers aangeboden.

Literatuur

Er zijn veel boeken verkrijgbaar die informatie over oud schrift bevatten en waarin voorbeelden staan waarmee men zelf kan oefenen. Enkele titels:

  • Bogtman, W. Het Nederlandsche handschrift in 1600 (Haarlem: W. Bogtman 1933)
  • Glopper-Zuijderland, C.C. de, Oud schrift 1400-1600 Cahiers Oud Schrift (Centraal Bureau voor Genealogie: Den Haag 1997)
  • Gouw, J.L. van der, Oud schrift in Nederland (Alphen aan den Rijn 1978)
  • Hollestelle, L.M. e.a. (red.) Werken met Zeeuwse bronnen. Tekst en uitleg bij het lezen van archiefstukken (Amsterdam: Schiphouwer en Brinkman 1998)
  • Roks, Truus Oud schrift in Limburg – les- en oefenboek voor het leren lezen van oude handschriften (Zutphen: Walburg Pers verbeterde herdruk 2011).