Slavenhandel en de economie van Walcheren

Zeeland heeft een belangrijke rol gespeeld in de slavenhandel. Ongeveer 300.000 tot slaaf gemaakte Afrikanen werden door Zeeuwse schepen naar Amerika gebracht. Een hoofdrol was weggelegd voor de steden Vlissingen en Middelburg op Walcheren.

Aflevering 5 van de tv-serie ‘Het Zwarte Verleden van Zeeland’ gaat over het economische belang van de slavenhandel. De uitzending is 24 juni 2021, om 17.13, 19.13, 21.13 en 23.13 uur op Omroep Zeeland.

Er zullen in de 18e eeuw tientallen kleine en grotere reders op Walcheren zijn geweest die schepen ter slavenhandel hebben uitgerust. Een grote en bekende handelsonderneming is de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC). De MCC verhandelde ruimt 30.000 tot slaaf gemaakte Afrikanen.

Middenstanders in Middelburg verdienden aan de equipage van de schepen van de MCC. Denk aan de levering van touwen, ankers, zeilen, vlaggen en kompassen, proviand zoals vlees en brood en vaten voor drinkwater.
De MCC was goed voor de werkgelegenheid in Middelburg; denk aan de timmerlieden op de werf en de arbeiders op de touwslagerijen, maar ook aan de sjouwers die de lading voor de heenreis vastsjorden en de slepers die elk schip naar de Westerschelde sleepten.

Twee figuren staan aan weerszijden van een zuil, in een landschap. — Allegorie op Zeeland. Het gekroonde wapen van Zeeland op een obelisk, geflankeerd door Neptunus (god van de zee), Mercurius (god van de handel) en Demeter (godin van het graan en de landbouw), omgeven door producten van handel en visserij, met een voorstelling van de landbouw en de scheepvaart. Gravure door Joseph Mulder (geb. 1659), actief tot ca 1710, 6×16 cm, ca 1700. Zeeuws Archief, Zelandia Illustrata III-552.

Handleiding voor slavenhandel

Voor Vlissingen was de trans-Atlantische slavenhandel in de 18e eeuw nog belangrijker dan voor Middelburg. Het was niet voor niets dat de Vlissingse arts Gallandat een handleiding schreef voor de slavenhandelaren. Daarin gaf hij voorschriften voor het vervoer en de behandeling van de Afrikanen. De voorschriften moesten ervoor zorgen dat de slaafgemaakten zo goed als mogelijk de omstandigheden aan boord overleefden.

Papier deels ingevuld met de hand met inkt, deels bedekt met drukletters, in de marge het wapen van Amsterdam. — Verzekeringspapieren van het schip de Eenigheid. Het schip was verzekerd in Amsterdam. Zeeuws Archief, Archief MCC, inv.nr 375.3.

Verzet en verzekering

Natuurlijk grepen de slaafgemaakten alle gelegenheden aan om in verzet te komen tegen de onmenselijke omstandigheden. Een opstand aan boord van het slavenschip Middelburgs Welvaren in 1750 leidde tot een groot drama. Nadat een aantal Afrikanen op het tussendek zich had weten te bevrijden uit de boeien, sloot de bemanning de luiken. De volgende dag bleek dat bijna alle 260 slaafgemaakten door verstikking waren overleden.

In aflevering 5 vertelt Gerhard de Kok, onderzoeker en docent aan de Universiteit van Leiden, het gruwelijke verhaal van de gebeurtenissen aan boord van het Middelburgs Welvaren, en hoe de verzekering de zaak afwikkelde. De Kok deed onderzoek naar de betekenis van de slavenhandel voor de economie van Walcheren en schreef daarover het boek ‘Walcherse ketens’.