Transporten en plechten

Een transport is een akte waarin een overdracht van onroerende en of roerende goed(eren) wordt geregeld. Een plecht is een hypotheekakte. Transporten en plechten geven informatie over de periode tot 1796/1811. Soms kun je via belastinggegevens een transportakte terugvinden.

Vóór 1811 en in Zeeuws‑Vlaanderen voor 1796 hielden lokale rechtbanken zich ook bezig met het vastleggen van transporten: de overdrachten van onroerende en roerende goederen. Na die tijd namen de notarissen dit over. Voorbeelden van roerend goederen zijn huisraad, gereedschappen, de oogst of een lijfrente. Voorbeelden van onroerende goederen zijn percelen land en gebouwen.

Een transportakte vermeldt gegevens over:

• de verkoper
• de koper
• een omschrijving en plaatsaanduiding van het goed
• de eventuele lasten die erop rusten

Aangezien percelen tot 1832 geen nummers hadden, gaf men de locatie aan door de eigenaren van de belendende percelen op te sommen.

Als de koper geld leende om zijn aankoop te kunnen betalen, gaf hij gedurende de looptijd van zijn lening zijn eigendom in onderpand bij de geldverstrekker. Hiervoor werd ten overstaan van schout en schepenen een akte van hypotheekstelling of een schuldbekentenis opgemaakt. Een dergelijke akte wordt een plecht genoemd. Naast de schuld wordt in de akte het te betalen rentepercentage vermeld.

Registers van transporten en plechten

De registers van transporten en plechten zijn te vinden in de oud‑rechterlijke archieven. Zij maken onderdeel uit van de voluntaire of vrijwillige rechtspraak.

De akten van transport en hypotheekstelling (plechten) zijn vaak in hetzelfde register ingeschreven, maar er zijn ook afzonderlijke registers van plechten.

Daarnaast zijn er series minuten van verkoopconditiën. Dit zijn akten van openbare verkopingen. Hiervoor huurden schout en schepenen een herberg af waar ‘publicq en met den stokke’ onroerend goed werd verkocht aan de meestbiedende.

Voorbeeld In het register van transporten en plechten van het gerecht van Serooskerke op Walcheren, d.d. 16 april 1711, verklaart Leintje Adriaans, weduwe van Laurens Bliek ten overstaan van de schepenen van de ambachtsheerlijkheid, dat zij in volle eigendom overdraagt aan Adriaan Laurense Bliek, een huis, smidse en schuur gelegen in de parochie van Serooskerke. In het afzonderlijke register van plechten is op dezelfde datum, ook ten overstaan van de schepenen, de schuldbekentenis van Adriaan Laurense Bliek ingeschreven, groot het bedrag van 103 ponden, 6 schellingen en 8 groten Vlaams. Hij leent dit bedrag van de verkoopster en belooft jaarlijks een bedrag van 10 ponden terug te betalen. Als onderpand geeft hij het door hem gekochte onroerend goed. Zeeuws Archief, Rechterlijke Archieven Zeeuwse Eilanden, inv.nrs 1199 en 1211.

De registers van transporten en plechten bevinden zich in de Rechterlijke Archieven Zeeuwse Eilanden (RAZE). Echter, de registers van transporten en plechten van Middelburg zijn niet meer aanwezig.

Voor Vlissingen, Oost- en West-Souburg en Ritthem kun je terecht bij het Gemeentearchief Vlissingen. De registers van Vlissingen zijn pas vanaf 1778 bewaard gebleven.

De registers van transporten en plechten van Noord-Beveland bevinden zich bij het Gemeentearchief Noord-Beveland, die van Tholen bij het Gemeentearchief Tholen.

Om een transportakte in RAZE terug te vinden, kun je gebruik maken van belastinggegevens die deels via Zeeuwen Gezocht doorzoekbaar zijn.

Belasting op transporten

De heffing op het transport van onroerende goederen was een voorloper van de moderne overdrachtsbelasting. De gewestelijke belasting werd geheven over de opbrengst van de verkoop van in Zeeland gelegen onroerende goederen. De ene helft van de belasting (de 80ste penning = 1,25%) kwam ten laste van de koper, de andere helft ten laste van de verkoper. Bij een betaling door de koper in termijnen moest over het contant betaalde bedrag en over de (termijn)rente al direct de 40ste penning (2,5%) worden betaald, over de resterende termijnen was dan nog slechts de 50ste penning (2%) verschuldigd. Door het toepassen van de verschillende percentages wordt deze belasting ook wel de 40ste, 50ste en 80ste penning genoemd.

In 1599 werd met het innen van deze belasting begonnen. Vanaf 31 oktober 1625 werd de inning ervan verpacht. In 1757 besloten de Staten van Zeeland de inning van de belasting weer zelf ter hand te nemen. Daartoe werd in ieder district (eiland) één rekenplichtige ontvanger aangesteld. Op Walcheren kreeg deze ambtenaar de titel Oppercollecteur van de 50ste, 80ste en 100ste penning. Op de andere eilanden werd hij Rentmeester der Gemene middelen van de 50ste, 80ste en 100ste penning genoemd.

Zowel de koper als de verkoper moesten hun aandeel in de transportbelasting betalen aan de secretaris of de griffier of de vendumeester van de plaats waarin de goederen waren gelegen. Deze functionarissen droegen de ontvangsten over aan de oppercollecteur of rentmeesters der gemene middelen.

De administratie van de transportbelasting over de perioden 1599-1625 en 1757-1805 is terug te vinden in het archief van de Rekenkamer van Zeeland. Van de ressorten of ambtsgebieden Walcheren (1757-1805), Noord-Beveland (1757-1805) en Tholen (1772-1805) zijn de namen van de kopers en verkopers afkomstig uit de bijlagen bij de rekeningen van de ontvangers opgenomen in Zeeuwen Gezocht.

In deze bijlagen of acquitten staan vermeld:

• de namen van de personen: koper en verkoper
• het onroerend goed. Het kan gaan om gebouwen zoals huizen, pakhuizen, boerderijen, buitenplaatsen, speelhoven, stallen én landerijen zoals weiland, zaailand, vroonland (land vrij van tiendheffing), boomgaarden en bossen. Ook over paaijbrieven (hypotheekakten) moest overdrachtsbelasting worden betaald. In de Middelburgse en Vlissingse kohieren worden de straatnamen van de objecten vermeld.
• de koopsom in ponden Vlaams. De bedragen werden genoteerd in ponden, schellingen en penningen of groten. Een pond was 20 schellingen en een schelling was 12 penningen. Kijk voor het omrekenen van bedragen naar euro’s bij handige hulpmiddelen.

Aan de hand van een in Zeeuwen Gezocht gevonden transport kun je in de registers van transporten en plechten de betreffende transportakte opzoeken. De registers van transporten en plechten bevinden zich in de Rechterlijke Archieven Zeeuwse Eilanden (RAZE).