Over het algemeen zijn in de archieven meer gegevens over schoolmeesters te vinden, dan over individuele leerlingen. Dat geldt vooral voor de periode tot 1795.
Er zijn vier relevante bronnen voor onderzoek naar schoolmeesters:
1. Alfabetisch overzicht van schoolmeesters, periode 1575-1806
Een alfabetisch overzicht van schoolmeester in Zeeland in de periode 1575-1806 bevindt zich in de serie nadere toegangen op archieven van het Zeeuws Archief, NADT 60.
Deze nadere toegang verwijst naar de stukken van de rentmeesters van de geestelijke goederen uit het archief van de Rekenkamer Zeeland. Je vindt in deze bron:
- naam en voornaam
- functie
- plaats
- periode
- eventueel nadere bijzonderheden
De schoolmeesters in de steden komen in dit overzicht slechts beperkt voor.
2. Schoolmeesters in Staats-Vlaanderen, periode 1648-1795
Schoolmeesters in Staats-Vlaanderen werden van 1648 tot 1795 aangesteld door de Raad van State. Staats-Vlaanderen is het huidige Zeeuws-Vlaanderen met uitzondering van Axel, Terneuzen en Biervliet. De aanstellingen zijn te vinden in de resolutieboeken van de Raad van State. Het archief van deze instelling berust bij het Nationaal Archief in Den Haag. De netexemplaren van de resolutieregisters zijn op microfiche te raadplegen in het Zeeuws Archief. Om snel de gewenste informatie te vinden, kun je gebruik maken van indexen op dit bestand die eveneens op microfiche aanwezig zijn.
3. Schoolmeesters en voorzangers in de dorpen
De schoolmeesters en voorzangers in de dorpen konden tot het eind van de 18e eeuw alleen worden aangesteld met instemming van de classes van de Nederduits gereformeerde kerk. De acta of notulen van deze classes bevatten gegevens over hun toelating. De archieven van de classes Walcheren (inclusief Noord-Beveland), Zuid-Beveland, Tholen en Bergen op Zoom berusten in het Zeeuws Archief, dat van Schouwen-Duiveland in het Gemeentearchief Schouwen Duiveland.
4. Toezicht op het Lager Onderwijs in Zeeland in 1806-1920
Het archief van het Toezicht op het Lager Onderwijs in Zeeland (1806-1920) bevat veel gegevens over schoolmeesters.
Andere relevante bronnen:
- Archieven van onderwijsinstellingen, voor zover bewaard is gebleven. Raadpleeg de verschillende archiefdiensten in Zeeland.
- In de Genealogische Afschriften van het Zeeuws Archief zijn van een aantal plaatsen in Zeeland overzichten van schoolmeesters aanwezig.
- Het boek Vernieuwing van het lager onderwijs in Zeeland in de eerste helft van de negentiende eeuw (z.p. 1995) door T. Visser geeft in bijlage 11 een overzicht van onderwijzers in Zeeland in de periode vanaf ongeveer het einde van de 18e eeuw tot het einde van de 19e eeuw.
In gemeentelijke archieven is vaak het nodige te vinden als het gaat om de aanstelling, bezoldiging en eventueel ontslag van onderwijskrachten. - Schoolmeesters waren in sommige gevallen ook voorlezer, voorzanger en/of koster. In kerkelijke archieven zijn vaak nog wel sporen te vinden.
Voorbeeld Op 29 september 1788 schrijft Isaac Senij, schoolmeester en voorzanger te Zuidzande, aan de burgemeester en schepenen van het Vrije van Sluis een brief. Hij vraagt de heren bestuurders om een ondermeester die hem kan assisteren. Hij is nu 70 jaar oud en bekleedt al 46 jaar het ambt van schoolmeester. Hij is de afgelopen vier jaar al drie keer getroffen door een hersenbloeding (“een soort geraakheijt over het hoofd”) en is aan de rechterzijde van zijn lichaam verlamd geraakt. Zeeuws Archief, Vrije van Sluis, inv.nr 311.