De ‘hypotheekregisters’ of ‘openbare registers’ vervullen evenals het kadaster een grote rol bij het garanderen van de rechtszekerheid bij de overdracht van onroerend goed. Waar het kadaster de toestand van een perceel weergeeft (iemand is eigenaar), constateren de openbare registers een verandering (iemand wordt eigenaar).
De ‘hypotheekregisters’ zijn een onderdeel van de hypothecaire boekhouding, die in Nederland in 1811 volgens het Franse stelsel van registratie van hypothecaire rechten is ingevoerd. Ze bevatten:
- hypotheekinschrijvingen
- akten van eigendomsoverdracht
- andere zakelijke rechten
Een hypotheek is een geldlening waarbij onroerend goed als onderpand is aangemerkt.
De kadastrale registers en hypotheekregisters verwijzen naar elkaar en vullen elkaar aan.
- De gegevens over eigenaren of andere rechthebbenden in de kadastrale registers worden ontleend aan de hypotheekregisters.
- In de hypotheekregisters wordt gebruik gemaakt van de kadastrale perceelsaanduiding, die altijd bestaat uit de naam van de kadastrale gemeente, de letter van de sectie en het nummer van het perceel.
De registers werden bijgehouden door de Dienst van het Kadaster en de Openbare Registers (KADOR), gevestigd te Apeldoorn. Sinds 1994 is dit een zelfstandig bestuursorgaan (ZBO) onder de naam Kadaster. De registers van de Zeeuwse kantoren (Goes, Middelburg en Zierikzee) tot aan de invoering van de digitalisering zijn inmiddels overgedragen aan het Zeeuws Archief.
Hypotheekregisters sinds 1838
Als gevolg van de invoering van het Burgerlijk Wetboek in 1838 werd een koppeling tussen het kadaster en de hypotheekregisters noodzakelijk. Deze nieuwe wet schreef voor dat onroerend goed bij verkoop en bij verhypothekeren aangeduid moest worden met de kadastrale kenmerken. Voor het vastleggen van de zakelijke rechten werden vanaf 1 oktober 1838 twee belangrijke registers bijgehouden.
1. Het register van overschrijving
Het register van overschrijving is voor onderzoek naar koop en verkoop van onroerend goed een belangrijke bron. Dit register wordt meestal ‘Register Hypotheken no. 4’ (HYP. 4) genoemd. Het bevat de letterlijke overschrijving van alle akten van eigendomsovergang van onroerende goederen en van vestiging van bepaalde zakelijke rechten, met uitzondering van hypotheken.
De delen van dit register zijn per kantoor doorlopend genummerd en de overgeschreven akten zijn daarbinnen doorlopend genummerd. Het register is bijzonder belangrijk omdat hierin ook onderhandse akten van koop en verkoop zijn opgenomen. Ook kan het register gebruikt worden voor akten waarvan men niet weet voor welke notaris ze gepasseerd zijn.
2. Het register van inschrijving
De registers van inschrijving worden ook wel aangeduid als ‘Register Hypotheken no. 3’ (HYP. 3). Ze bevatten de inschrijvingen van uittreksels van hypotheekakten. De registers over de periode 1838‑1948 zijn echter vernietigd.
Zoeken in de hypotheekregisters
Direct zoeken in de hypotheekregisters is lastig. Meestal gebeurt de raadpleging via het zoeken naar een bepaald perceel in de Kadasterviewer.
Over de periode 1838-1928 is geen Alfabetische Naamwijzer meer aanwezig. Vanaf 1 januari 1929 kun je gebruik maken van de Algemene Naamwijzer, hetzelfde kaartsysteem als voor de kadastrale leggers. Dit kaartsysteem is bekend onder de naam ‘Register Hypotheken no. 5’ (HYP. 5).
Akten over de periode 1879-1928 met uitzondering van die van Walcheren en West-Zeeuws-Vlaanderen kunnen worden achterhaald met behulp van het perceelsnummer. In het ‘register van aanwijzing der kadastrale percelen’ (‘Register 69’ en ‘Register 69a’) kun je het aktenummer vinden dat gehanteerd werd in de inschrijvingsregisters (‘Register Hypotheken no. 3’). Deze registers zijn weliswaar vernietigd, maar bij het aktenummer is het jaartal vermeld en daarmee kun je het hulpregister voor de overschrijving der akten van eigendomsovergang (‘Register Hypotheken no. 4’) doorzoeken. Je moet dan wel het hele register doorbladeren.
De registers van aanwijzing der kadastrale percelen beginnen in 1879. Dit komt omdat bij wet in 1878 bepaald werd dat alle bestaande hypothecaire inschrijvingen vernieuwd moesten worden. Indien dit niet gebeurde, verloor de inschrijving haar kracht. Met ingang van 1 januari 1879 werd een nieuw register aangelegd. De oude registers over de periode 1838‑1878 zijn in 1949 vernietigd. De hypothecaire inschrijvingen die dateerden uit de periode 1879‑1948 en nog geldig waren, werden in 1968 vernieuwd.
Scheepskadaster
Als een voorouder op een vissersschip of een binnenvaartschip voer en dit vaartuig zijn eigendom was, dan kunt u in het archief van de hypotheekbewaarder in de registers van letterlijke overschrijving der borderellen van inschrijvingen op schepen en vaartuigen de hypotheekakte terugvinden.
Van het kantoor Goes zijn de hypothecaire inschrijvingen aanwezig over de periode 1862‑1926 (inv.nrs 1827, 1828) en van Zierikzee over de periode 1838‑1925 (inv.nrs 2288 en 2289). Latere gegevens kunt u achterhalen in het archief van het kantoor van het Kadaster te Rotterdam, waar het zogenaamde scheepskadaster is gevestigd