Voor onderzoek naar onroerend goed kun je voor de periode 1811‑1838 terecht bij de hypothecaire boekhouding. Hierin werden de zakelijke rechten op onroerend goed bijgehouden, zoals het recht van eigendom en het recht van hypotheek.
Na de inlijving van ons land bij Frankrijk (1811), werd ook hier de Franse hypothecaire boekhouding ingevoerd. Het was een vervolg of voortzetting van de bestaande registratie van transporten voor de plaatselijke gerechten.
Nederland werd opgedeeld in kantons waar een hypotheekbewaarder met medewerkers werd aangesteld. In Zeeland waren dat:
- Middelburg – Walcheren en West-Zeeuws Vlaanderen
- Goes – De Bevelanden en Oost-Zeeuws Vlaanderen
- Zierikzee – Schouwen-Duiveland, Tholen en Sint Philipsland
Hypotheekbewaarders waren in de periode 1811‑1838 belast met:
- de inschrijving van hypotheekrechten
- de vastlegging van veranderingen van rechten (gebaseerd) op onroerende eigendommen
- de inning van de voor die registratie verschuldigde rechten
Belangrijkste registers
De belangrijkste registers van de hypotheekbewaarders uit de periode 1811‑1838 zijn:
Alfabetische indexen
De alfabetische indexen zijn op naam van de verkrijgers of schuldenaren. Ze verwijzen onder vermelding van hun beroep en woonplaats naar een deel en een vak in de repertoria. De indexen zijn wat rommelig van opzet. Om het zoeken te vergemakkelijken zijn de indexen van de kantoren Goes en Zierikzee overgetypt en opnieuw geïndexeerd. Zeeuws Archief, NADT 8 (Goes) en NADT 42 (Zierikzee).
Algemene registers of repertoria
In de algemene registers of repertoria zijn per ingeschreven persoon verwijzingen naar de overdracht van onroerende goederen en/of naar de inschrijving van de hypotheek opgenomen.
Registers van inschrijving van uittreksels van hypotheekakten
De inschrijvingen van de hypotheek in de registers van inschrijving bevatten een omschrijving van het onroerend goed en de naam van de schuldenaar en doorgaans de notarieel opgestelde hypotheekakte.
In de registers van 1811 en 1812 zijn ook de voor die tijd afgesloten en nog lopende hypotheken opgenomen omdat deze, om van kracht te blijven, opnieuw moesten worden ingeschreven.
Registers van overschrijving van akten van eigendomsovergang van onroerende goederen
De overdrachten van onroerende goederen werden ingeschreven in de registers van overschrijving. Het betreffen meestal notariële akten van overdracht afgeschreven, met informatie over de aard van het onroerend goed, de naam van de koper en de verkoper en de verkrijgingstitel.
De registers van overschrijving bevatten de volledige akte van eigendomsovergang met onder meer:
- de omschrijving van het onroerend goed
- de namen van koper en verkoper
- de verwijzing naar het repertorium en de verkrijgingstitel.
De delen in deze registers zijn doorlopend genummerd, evenals de overgeschreven akten.
Onderzoek doen
Wil je weten of één van je voorouders in de jaren 1811-1838 eigenaar is geweest van een onroerend goed of op een onroerend goed een hypotheek had? Gebruik dan de hypothecaire boekhouding uit de periode 1811‑1838. Allereerst moet je weten in welk van de drie arrondissementen Middelburg, Zierikzee of Goes je wilt gaan zoeken. Kijk daarna in de alfabetische index van het arrondissement van je keuze.
De alfabetische index van de algemene registers vormt in feite een toegang tot de notariële akten. De beste gelegenheid om de registers te raadplegen is in de studiezaal van het Zeeuws Archief. Omdat de registers nogal omvangrijk zijn, is het niet mogelijk om kopieën te laten maken.
Bedenk dat voor veel zakelijke rechten in de periode 1811-1838 openbaarheid geen voorwaarde was voor rechtsgeldigheid. Daarom zijn de in‑ en overschrijvingen in deze periode onvolledig.
De indexen op de algemene registers van de kantoren van de hypotheekbewaarder te Goes en Zierikzee over de periode 1811-1838 zijn opgenomen in de database van Zeeuwen Gezocht. Het archief van de Hypotheekbewaarder te Middelburg met het werkgebied Walcheren en West‑Zeeuws‑Vlaanderen is vrijwel geheel in mei 1940 verloren gegaan.
Hypotheek schuldenaars
Zoek direct naar hypotheek schuldenaars in Zeeuwen Gezocht, de personendatabase van het Zeeuws Archief.
www.zeeuwengezocht.nlArchief Hypotheekbewaarders in Zeeland
Bekijk de inventaris van het archief Hypotheekbewaarders in Zeeland, periode 1811-1838.
www.archieven.nlVoorbeeld In de alfabetische index (inv.nr 1983) vinden we slager (vleeschhouwer) Pieter van As uit Oud‑Vossemeer op het eiland Tholen. Achter zijn naam vind je een verwijzing naar het nummer van het repertorium (10) en het nummer van het vak aldaar (79). In vak 79 van het bedoelde repertorium (inv.nr 1972) vind je aan de linkerkant een korte weergave van de akten van eigendomsovergang en aan de rechterkant van de hypotheekakten die op Pieter (of Petrus) van As betrekking hebben. Volgens deze verkorte opgave koopt Van As in 1837 voor een bedrag van 1.214 gulden een huis in Oud‑Vossemeer, nummer 97 en kadastraal genummerd D 167. Op hetzelfde moment neemt Van As een hypotheek van 1.200 gulden. Wil je de tekst van de volledige akten zien, dan hoef je maar de verwijzingen in het repertorium te volgen. Zo vind je de akte van eigendomsovergang in deel 94 van de registers van eigendomsovergang (inv.nr 2077) terug onder artikelnummer 12. De akte van eigendomsovergang betreft een notariële akte, opgemaakt door notaris Henricus Dirk ter Braak, openbaar notaris te Oud‑Vossemeer, op 31 augustus 1837. Petrus van As koopt het woonhuis met erf van Josina Houwer, weduwe van Engel van de Linde. Deze koopakte kun je ook vinden in het archief van deze notaris, dat bij het Gemeentearchief Tholen berust. De hypotheekakte is terug te vinden in deel 47 van de inschrijvingsregisters (inv.nr 2130) onder volgnummer 122. Uit deze hypotheekakte blijkt dat de verkoopster het bedrag van 1.200 gulden aan Van As leent, met als onderpand het door hem gekochte woonhuis. Van As belooft haar dit bedrag in een keer te voldoen uiterlijk vóór 1 mei 1841. Aan deze verplichting voldoet hij, want op 15 mei van dat jaar wordt de hypothecaire inschrijving geroyeerd. Er is een streep door de inschreven tekst gezet en in de kolom ‘roijement van inschrijving’ is dit aangetekend.