Digitaliseren is een kunst

Steeds meer collecties en archieven worden digitaal raadpleegbaar gemaakt. Op het gebied van digitalisering beschikt het Zeeuws Archief over een ‘geheime kracht’. Onzichtbaar voor het publiek maar welbekend onder collega-instellingen is Wennekes Fotografie in het Zeeuws Archief. Hier wordt volgens de hoogste standaard digitaal gefotografeerd en gescand. Sterker nog: hier worden de grenzen van het hoogst haalbare in digitale fotografie verlegd.

Wennekes Fotografie, sinds 2005 gehuisvest in het Zeeuws Archief, wordt door Ivo Wennekes (1962) en Mark van der Graaff (1967) bestierd. Sinds jaren maken zij digitale foto’s en scans van archiefstukken uit het Zeeuws Archief. Daarbij staat kwaliteit voorop. Alleen het beste is goed genoeg. “We gaan voor technische perfectie”, vertelt Wennekes. “Ja, bovendien kost het maken van een slechte foto evenveel tijd als het maken van een goede”, zegt Van der Graaff.

Kwaliteit en snelheid

Hun fotoapparatuur is op maat gemaakt, elk onderdeel komt uit een andere fabriek. Wennekes gebaart naar de handgemaakte camera uit Zwitserland met Duitse lens, die door de fabrikant is gemonteerd en op de optische bank uitgelijnd, zodat het beeld exact loodrecht op de digitale achterwand wordt geprojecteerd. De 60 megapixel achterwand uit Denemarken maakt foto’s van 180 Mb, ter vergelijking: een digitale compactcamera telt 10 megapixels. Een 80 megapixel achterwand is in bestelling.

Daarnaast werken de fotografen aan de vervolmaking van het werkproces. Bij grote hoeveelheden zoals bij de digitalisering van de akten van de burgerlijke stand van Schouwen-Duiveland telt elke seconde. “Dus als je twee seconden per foto sneller kunt werken, is dat van enorm belang”, stelt Van der Graaff. De fotoapparatuur moet daarom snel en eenvoudig te bedienen zijn, ook om ‘slijtage aan apparatuur en mens’ te
voorkomen. Het gaat om het behalen van hoge kwaliteit bij intensief gebruik.

Iedere schakel in het proces wordt onder de loep genomen: digitale achterwand, technische camera, objectief, sluiter, kleurtemperatuur flitslicht, flitsbuizen, flitsgenerator, kabels, interface, snelheid computer, ram-geheugen, snelle harddisks, software, kleurmanagement, custom icc profielen
enzovoort. Maar ook de aansturing van het geheel, koeling van de apparatuur en ergonomie zijn belangrijk. Eindresultaat is dat in het Zeeuws Archief nu ruim 5.000 digitale foto’s per dag worden gemaakt.

Publiek-private samenwerking

Het atelier in het Zeeuws Archief is een voorbeeld van een publiek-private samenwerking waarvan beide partijen profiteren. Wat is het voordeel voor het Zeeuws Archief? Wennekes en Van der Graaff sommen beurtelings op: “Dat er niets het huis uit hoeft. Dat we opdrachten op zeer korte termijn uitvoeren. Dat we bij grote projecten direct met elkaar kunnen overleggen wanneer er zich bijzonderheden bij een archiefstuk voordoen. Dat we beter kunnen helpen bij de ontwikkeling van een project; hoe gaan we het aanpakken? En het Zeeuws Archief profiteert van onze technische kennis. We zijn met digitale fotografie al vanaf het ontstaan bezig en de ontwikkelingen staan geen dag stil.”

Andersom profiteert Wennekes Fotografie van de faciliteiten van het Zeeuws Archief. De foto- en printapparatuur, waaronder een flatbedscanner van 1,20 x 1,90 meter (het maximale formaat dat gescand kan worden), vergen veel ruimte. “En onze klanten weten dat hun stukken hier veilig liggen”, voegt Wennekes eraan toe.

Standaarden vs. nieuwe grenzen

De digitale ontwikkelingen in het Zeeuws Archief staan landelijk in de belangstelling. Metamorfoze, het Nationaal Programma voor het Behoud van Papieren Erfgoed, een samenwerkingsverband tussen de Koninklijke Bibliotheek en het Nationaal Archief, kent regelmatig grote subsidies toe aan
archiefinstellingen die delen van hun collecties willen digitaliseren. Hun standaarden of richtlijnen voor digitalisering gelden daarbij als voorwaarde.

Bij de start van Metamorfoze voor archieven in 2005 heeft het Zeeuws Archief meegedaan aan een pilot digitale fotografie.“Het belang van een kleurprofiel heb ik telkens weer onder de aandacht gebracht”, geeft Wennekes als voorbeeld. “In de bibliotheek- en archiefwereld werd van oudsher met micofilm in zwartwit gewerkt.”

Wennekes en Van der Graaff beogen met hun fotoatelier niet het neerzetten van een nieuwe ‘standaard’. Wennekes: “We willen door grenzen heen, een richtlijn is een grens. Wij willen iets creëren dat uniek is. Hoe laat je de goudopdruk op archiefstukken zien? Als je ze scant is de reflectie weg. Het goud wordt dan zwart. Maar scan je ze vanuit een bepaalde hoek, dan gaat het goud reflecteren. Bij manipulatie van de lichtbalans wordt de textuur van bijvoorbeeld een leren boekomslag, een perkamenten charter of een zegel van was zichtbaar. We zijn nu zover dat we de controle hebben over reflectie en textuur in onze scans.”

Wennekes laat een reproductie van een kaart van China uit de atlas van Blaeu zien. “Die heeft Karla Peijs (Commissaris der
Koningin) vorig jaar als relatiegeschenk meegenomen op de handelsreis naar China. De detaillering en de kleuren zijn
overal perfect, ook aan de randen. Verder is nauwelijks te zien dat het origineel gebonden was in een boekband.” De print is afkomstig uit hun eigen atelier. Wennekes: “Als je zulke hoge eisen stelt aan de opnamen moet je dit voortzetten in het eindresultaat.”

Digitaliseren van kunst

Waar komt die hang naar perfectie vandaan? Wennekes is van huis uit vakfotograaf en maakt al decennialang foto’s voor kunstenaars: “Alle facetten van een kunstwerk, zoals kleur, textuur en materiaal zijn in reproductie zo belangrijk dat ze specialisatie vereisen.” Van der Graaff is zelf kunstenaar. “Wij werken heel veel samen met kunstenaars, wij spreken hun taal. Net als bij archiefstukken is bij fotografie van kunstwerken
de controle over de opnamen – wel of geen reflectie en textuur – heel belangrijk. Hoe reproduceer je een kunstwerk dat bedekt is met een laag transparante botenlak?”

Vele kunstcollecties van bekende moderne kunstenaars binnen en buiten Zeeland zijn al door Wennekes en Van der Graaff gedigitaliseerd. Daarnaast werken zij voor CBK Zeeland, de Vleeshal, Zeeuws Museum en diverse regionale en landelijke galerieën. Onder kunstenaars staat de naam van het Zeeuws Archief synoniem voor goede digitalisering van kunstwerken, vertelt Van der Graaff. Ze gniffelen. “Het Zeeuws Archief heeft dus niet alleen een reputatie opgebouwd op het gebied van archiefstukken, maar ook in hedendaagse kunst.”

Voor het Zeeuws Archief verzorgen de fotografen de prints in de exposities en de bestellingen van het publiek. Dat een print er net zo goed uitziet als het origineel, ervoer voormalig directeur Roelof Koops aan den lijve. Toen hij in de garderobe de ingelijste reproductie van een topografische kaart voor het eerst zag hangen, was hij ontstemd. Nadere inspectie deed de ergernis groeien en ontlokte de voor medewerkers historisch geworden uitroep. “Ik heb toch gezegd: géén originelen aan de muur!” Digitaliseren is kunst.