75 jaar geleden in februari 1945 was Walcheren bevrijd en verdronken; het eiland stond onder water. Verslaggevers die het eiland bezochten, waren met stomheid geslagen: “… dat daar, in die waterwoestijn nog mensen wonen …”. Onder hen waren fotograaf George Rodger, cineast John Fernhout en schrijver A. den Doolaard.
De geallieerde strijdkrachten bombardeerden de zeedijken van Walcheren in oktober 1944. Zeewater overstroomde het eiland, eerst langzaam totdat de dijkgaten zo ver waren uitgeschuurd dat het land bijna werd verzwolgen door de zee. In november 1944 volgde de geallieerde landing en bevrijding. Walcheren was vrij en verdronken.
George Rodger
Fotograaf George Rodger maakte deel uit van de landingstroepen in november 1944. Begin 1945 keerde hij terug om voor Life Magazine een beeldverslag te maken van het leven op Walcheren.
Rodger werd volgens het tijdschrift ontvangen bij de familie Huysman in Brigdamme bij Middelburg en legde vast hoe de familie zich wist te redden.“The sea is below their doorstep at lowtide, but at high tide it is two feet deep in their living room and kitchen. Hence their mealtimes are synchronized at low tide.”
De zee begint bij eb bij de drempel van hun huis. Bij vloed staat het water 60 cm hoog in de woonkamer en de keuken. De maaltijden worden daarom genuttigd bij eb.
De begeleidende tekst bij de fotoreportage geeft inzicht in de barre omstandigheden. Over hoe de konijnen en geiten waren verdronken en opgegeten, dat de overgebleven koe op een houten plankier boven het water staat. De familie overleeft op aardappelen, wortels en suikerbieten. Het regenwater fungeert als drinkwater en wordt opgevangen en verzameld in een Duits ‘Trinkwasser’- vat. Via houten plankieren lopen de familieleden van hun huis naar de schuur. Bij hoogwater roeien ze hun sloep de hal binnen en binden hem vast aan de trap.
Behalve in Brigdamme en Middelburg maakte Rodger foto’s in Veere en Domburg.
De fotoreportage van George Rodger verscheen 10 maart 1945 in het geïllustreerde tijdschrift Life. Op de cover staat Maria Huysman. Lees en bekijk de reportage Flooded Dutch Island
John Fernhout
Ook aanwezig bij de landing van de geallieerden was de filmer John Fernhout (1913-1987) of John Ferno. Fernhout kende Walcheren goed. Zijn moeder was kunstenares Charley Toorop (1891-1955), zijn grootvader de beroemde kunstenaar Jan Toorop (1858-1928). Jan Toorop werkte al vanaf 1898 in Domburg, Charley Toorop vanaf 1924 in Westkapelle.
Ferno filmde in dienst van de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) onder andere de bevolking op het geïnundeerde Walcheren en de terugkeer van koningin Wilhelmina in Nederland.
De samenwerking met de RVD verliep niet soepel en zo kwam het dat hij de film Broken Dykes maakte als zelfstandig regisseur zonder de steun van de RVD maar met de medewerkring van de Britse Ministry of Information. De film werd uitgebreid vertoond in Britse bioscopen. Lees meer over het leven en werk van John Fernhout
Bob Spoelstra / A. den Doolaard
Na de bevrijding volgde voor de bewoners een lange tijd vol ontberingen en chaos. Wanhopig werd naar middelen gezocht voor het dichten van de dijkgaten. Een oplossing was niet voorhanden: de Tweede Wereldoorlog was nog in volle gang en mankracht en materialen waren schaars.
De uitzendingen van Radio Oranje vanuit Londen onder regie van de RVD waren erop gericht de bevolking een hart onder de riem te steken. De situatie op Walcheren was nijpend en daarom werd verslaggever A. den Doolaard – pseudoniem voor Bob Spoelstra (1901-1994) – erop uit gestuurd ‘live’ verslag te doen. De toon van zijn radioverslagen was strijdvaardig, opbeurend en empathisch. Hij leefde zich in én leefde mee met bewoners.
Na aankomst in februari 1945 beklom Den Doolaard ‘een van Middelburgs torens’ en berichtte:
Onder mij lag Walcheren schijnbaar woest en ledig. Water, sneeuw en dode bomen; wit en grijs en bruin en zwart; het stille grauw van het water, dat was waar het niet hoorde; het wilde gekrijs der meeuwen, op jacht naar vis in het midden van Zeelands tuin.
— A. den Doolaard voor Radio Oranje, 11 februari 1945
En in de snerpende storm en bijtende sneeuwjacht kwam er nog maar een gedachte bij mij op: hoe is het in godsnaam mogelijk, dat daar, in die waterwoestijn nog mensen wonen; mensen, die zelfs niet weg willen; mensen, die er om vechten en smeken, om te blijven?
Vier radioverslagen zijn in getypte vorm bewaard gebleven in het archief van de Dienst Droogmaking Walcheren. Lees meer over de reportages van A. Den Doolaard.
Den Doolaard werd zo gegrepen door de omstandigheden op Walcheren dat hij het plan opvatte een roman over de droogmaking te schrijven. Hij ging daartoe aan de slag bij de Dienst Droogmaking Walcheren. Die roman verscheen in 1947 met de titel Het verjaagde water.
De inundatie en droogmaking van Walcheren was (inter)nationaal nieuws. Bovenstaande verslaggevers zijn slechts drie voorbeelden van de vele (foto- en film)journalisten die Walcheren bezochten. Wat fotograaf George Rodger, cineast John Fernhout en schrijver A. den Doolaard gemeen hebben is dat zij aanvankelijk slechts kort op Walcheren verbleven, bijvoorbeeld ten tijde van de landing van de geallieerden, maar terugkeerden om het leven op Walcheren breder te documenteren, in een fotodocumentaire, een bioscoopfilm en een roman.
De foto boven deze blogpost is van de hand van Neeltje Flipse-Roelse (1921-2008).