Wie werken er bij het Zeeuws Archief? Waar houden ze zich zoal mee bezig? En wat is daarvoor nodig? We stellen onze medewerkers graag voor. Dit keer maken we kennis met Toon Franken, medewerker informatiecentrum.
“Ik help bezoekers in de studiezaal bij hun vragen en/of onderzoek. Daarnaast handel ik de mailbox af. Er komen allerlei mailtjes binnen van het publiek, zo’n 25 per dag. Die worden geregistreerd en doorgespeeld aan de juiste collega en soms handel ik ze zelf af.” De vragen zijn heel divers: van iemand die op zoek is naar een bouwtekening van zijn huis of een vraag heeft over het gebruik van een afbeelding tot iemand die een onjuistheid gevonden denkt te hebben in ‘Zeeuwen gezocht’.
Bij het helpen van mensen, zowel in de studiezaal als via de mail, merkt Toon hoe waardevol het is dat hij al lange tijd bij het archief werkt en bekend is met de grote hoeveelheid aan archieven die het Zeeuws Archief beheert. “Soms kost het best wat moeite, maar vaak zijn er meerdere archieven die je bij een bepaalde vraag kunt raadplegen om tot het antwoord te komen.”
Kennismaking met de archiefwereld
Na het Hoger Economisch en Administratief Onderwijs (HEAO) ging Toon in dienst. Met een drietonner door de bossen rijden bleek niets voor Toon en vervolgens kwam hij bij de Materieel Beproevingsafdeling terecht. “Echt álles werd getest, van tanks tot het pennenzakje op de mouw van een trui. De getypte verslagen moesten opgeborgen, gearchiveerd worden en daar had ik aardigheid in.” Daarom koos Toon na z’n diensttijd voor de Archiefschool. Voor zijn stage bij een Rijksarchief koos de in Bergen op Zoom woonachtige Toon niet voor het Rijksarchief in Noord-Brabant (nu BHIC) maar voor het Rijksarchief in Zeeland (vanaf 2000 Zeeuws Archief). Middelburg was makkelijker te bereiken dan Den Bosch. In 1981 haalde hij het diploma en kreeg een aanstelling bij het Zeeuws Archief.
Ruim drie jaar woonde Toon in Middelburg, omdat je als Rijksambtenaar binnen een bepaalde straal van je werk moest wonen. Maar omdat zijn vrouw dicht bij Bergen op Zoom werkte en zijn ouders daar op de kinderen konden passen, kreeg hij ontheffing van de verhuisplicht en vestigde zich weer in Brabant. Nu Toon vanwege zijn werk Zeeland zo goed kent, rijst natuurlijk de vraag of hij zich Zeeuw of Brabander voelt. Over het antwoord hoeft hij niet lang na te denken. “Ik ken weg en steg hier. Ik voel me een echte Zeeuw en ben nauw betrokken bij alles wat er in Zeeland gebeurt.”
Vanwege zijn HEAO-opleiding met onder andere kennis van boekhoudsystemen, ging het inventariseren, ordenen en beschrijven van bedrijfsarchieven hem goed af. “Bijvoorbeeld het archief van de Tramweg Vlissingen. Ik ken de naam nóg uit m’n hoofd: ‘Société Anonyme des Tramways à Vapeur de Flessingue-Middelburg et Extensions’, toegangsnummer 367. Of het omvangrijke archief van de Godshuizen Middelburg met onder andere het archief van het gasthuis, het armziekenhuis, het simpelhuis, het oude mannen- en vrouwenhuis en het burgerweeshuis.”
Interesse voor bedrijfsarchieven
De interesse voor bedrijfsarchieven kenmerkt Toon. “En zeker ook industrie heeft mijn belangstelling.” Zo kwam Toon in de Werkgroep Industrieel Erfgoed Zeeland (WIEZ) terecht. “We maakten een publicatie over de oudste industriegebieden van Zeeland, in de Kanaalzone. Ik schreef over de in 1911 opgerichte cokesfabriek, de Association Coopérative Zélandaise de Carbonisation in Sluiskil. Het was één van de oudste industriële bedrijven van de Kanaalzone en cokes werd gebruikt bij de productie van staal, in de Belgische en Franse staalfabrieken. De ligging aan het Kanaal Gent-Terneuzen, aan diep vaarwater, was een voordeel voor het transport.”
En er was nog een interessante fabriek in de Kanaalzone: de glasfabriek in Sas van Gent. Toon was dusdanig door deze bedrijven gefascineerd dat hij besloot te proberen om de archieven te verwerven. En dat lukte.
“Ik herinner me de misselijkheid van de ondergrondse kelder. Alle paperassen zaten onder de gele en blauwe schimmel”
— Toon Franken
De archieven bleken in slechte conditie. “Ik ging er naar toe om een eerste selectie te maken en de te bewaren en te vernietigen spullen te sorteren. Ik herinner me de misselijkheid van de ondergrondse kelder waar ik mij bevond. Alle paperassen zaten onder de gele en blauwe schimmel. Die poetste ik er, zo goed en kwaad als dat ging, af. De sfeer om daar bezig te zijn, terwijl de fabriek in bedrijf is en je van alles boven je hoort ratelen, dat vergeet ik nooit meer. Die werkplek was trouwens mijn eerste kennismaking met het mondkapje.”
Acquisitie
Uit voorgaande blijkt, dat Toon zich bij het Zeeuws Archief bezig gehouden heeft met ‘acquisitie’: het verwerven van archieven. “Heel leuk om te doen. Je komt op heel verschillende plekken en hebt met veel mensen van doen.” Bij acquisitie is het belangrijk om te kunnen inschatten hoe relevant het betreffende archief is. Toon is momenteel een deel van zijn tijd nog bezig met het verwerken van archieven die hij geacquireerd heeft.
Een bijzonder archief dat Toon binnen wist te halen was het archief van Sjef van Dongen. “Tijdens een bezoek aan de tentoonstelling ‘Tegenpolen’ in het MuZEEum in Vlissingen in 2008 zag ik stukken liggen van ene Sjef van Dongen. Hij had een dagboek bijgehouden en dia’s gemaakt tijdens een gevaarlijke poolexpeditie in 1928, op zoek naar overlevenden van een neergestorte zeppelin.” Toon schatte in dat de collectie heel waardevol was en wist ‘m, na overleg met de familie, voor de toekomst veilig te stellen bij het Zeeuws Archief. Hoe waardevol dit archief is, blijkt alleen al uit het feit dat er op basis van de materialen een documentaire gemaakt is en er twee boeken over geschreven zijn. Soms weet je vooraf niet waar een acquisitie toe leidt!
Daarvan heeft Toon nog een mooi voorbeeld: de verzameling suikerzakjes die iemand schonk. “Ik werd er bijna om uitgelachen. Ze zijn jaren op een plank blijven liggen. Maar ik vond ze zo waardevol! Ze zijn onder andere van bekende cafés, winkels en campings, vaak voorzien van plaatjes, hoe die er toen uitzagen. En suikerzakjes werden uitgegeven bij speciale gelegenheden.” In 2018 zijn de suikerzakjes online, op onze website, gezet. Dat leverde heel veel publiciteit op en er zijn ontzettend veel positieve reacties op binnen gekomen!
Een andere acquisitie die Toon altijd bij zal blijven is het archief van de Nederlandsche Maatschappij voor Kunstmatige Oesterteelt, voorheen onder de firma C.L. de Meulemeester & Co, uit Bergen op Zoom, later Yerseke “Het stond in een grote hal, vol dozen. Die dozen bleken vol kreeften te zitten!” Eén doos bevatte het archief. Toon herinnert zich nog dat de doos bedekt was met een witte laag schimmel. Na schoonmaak is het archief geïnventariseerd en bewerkt. “Het bedrijf handelde over de hele wereld, het archief bevatte dan ook brieven van over de hele wereld. Vaak hadden die brieven prachtige briefhoofden en vanaf toen ben ik mij hobbymatig met ‘briefhoofden’ bezig gaan houden.”
Voor de toekomst wenst Toon dat er ruimte blijft in het depot om aan ‘bijzondere acquisitie’ te doen. “Zodat we niet al te stringent moeten kijken of het binnen het acquisitiebeleid past, want ik heb ervaren dat je soms niet weet, waar een bepaald archief toe leidt!”
Het archief van de glasfabriek Sas van Gent
Het favoriete archief van Toon is het archief van de glasfabriek van Sas van Gent.
/onderzoek-het-zelf/archief/