Drijvende bok Walcheren naar Rusland in 1949

Niet de wederopbouw in het Nederland van na de Tweede Wereldoorlog werd de bestemming van de drijvende bok Walcheren van de Koninklijke Maatschappij De Schelde. De uiteindelijke koper was gevestigd in Rusland. Daar werd de bok echter niet afgeleverd.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zetelt de Nederlandse regering in de Engelse hoofdstad Londen. Naast de dagelijkse werkzaamheden denkt men ook na over wat er moet gebeuren nadat Nederland en de overzeese bezittingen bevrijd zijn. In oktober 1944 wordt een eerste scheepsbouwprogramma opgesteld met de nadruk op wat er in het Verre Oosten nodig is.

In het dan nog niet bevrijde Nederland blijft men ook niet bij de pakken zitten. Vanuit het bezette Utrecht ontvangt de Kon. Mij De Schelde (KMS)  in Vlissingen een brief die gedateerd is 27 november 1944. Op 10 mei 1945 stuurt het Militair Gezag sectie IX Openbare Werken de als geheim geclassificeerde brief door aan De Schelde.

Herstel

Uit de inhoud kunnen we wel raden wie de vermoedelijke afzender is. De woorden “teneinde straks met man en macht te kunnen werken aan het voorlopig herstellen respectievelijk het maken van nieuwe bruggen voor onze lijnen” wijzen op de Nederlandse Spoorwegen (NS).

De NS heeft gehoord dat de werf van De Schelde nagenoeg onbeschadigd de oorlog is doorgekomen en dat komt mooi uit. Kapotte (spoor)bruggen moeten worden geruimd en alle vooroorlogse bokken van de NS en Rijkswaterstaat zijn vernield, beschadigd of in ieder geval niet beschikbaar. Er zijn op z’n minst drie bokken met uitrusting zijn nodig, waaronder een met een hoofdhijsvermogen van 250 ton.

De bouwadministratie vermeldt dat in januari 1945 een 250 tons drijvende bok genaamd Walcheren, bouwnummer 238, is besteld voor het lichten van wrakken en monteren van bruggen. De naam van de opdrachtgever ontbreekt. Het schrijfwerk begint op 19 april 1945.

De uitvoering wordt in tweeën geknipt. De werf in Vlissingen bouwt de gehele opbouw met lieren en stoomketel – de feitelijke bok dus – en het dochterbedrijf Bijker’s Aannemingsbedrijf N.V. in Gorinchem de ponton met de afmetingen 35 x 15,75 x 3-3,5 meter. Hierop wordt de bok gemonteerd.

De eerste materialen worden 8 december 1945 naar de Ysselwerf in Gorinchem verscheept. Daar wordt in maart 1946 de kiel van de ponton gelegd en op 15 september 1947 is het vaartuig gereed. Inmiddels zijn we na de noodkreet van november 1944 drie jaar verder en wordt volop gewerkt aan de wederopbouw. Vermoedelijk is er geen behoefte meer aan de Walcheren, want zij wordt te koop aangeboden.

Polen

Polen toont interesse in de Walcheren die 1,5 miljoen gulden moet kosten. De onderhandelingen zijn in vergevorderd stadium totdat tijdens een proefvaart in september 1948 een arm van de bok afbreekt. De Poolse firma Polymex (Polsike Towarsystwo Eksportowo Importowe Maszyn i Narzedi) uit Warschau ziet van de aankoop van de inmiddels in Bartosz herdoopte bok af. De KMS moet op zoek naar een nieuwe koper.

Rusland

In mei 1949 blijkt er interesse in Rusland te zijn en worden de onderhandelingen geopend met Machine Import uit Moskou. Een stroom van brieven volgt, vol met technische vragen en eisen. De Russische handelsvertegenwoordiger wordt 25 mei 1949 gevraagd om op 3 juni in Gorinchem langs te komen.

Hierop volgt een bod van 1 miljoen gulden, minder dan de vraagprijs. De werf weigert het bod dan ook en eist minimaal 1,2 miljoen gulden plus nog eens 33,000 US dollars om de havenmeester te betalen.

De volgende stap is een serie van testen die plaatsvindt tussen 28 oktober en 4 november 1949. Zo wordt op 29 oktober in aanwezigheid van Russische vertegenwoordigers 25 ton opgehesen van de dekschuit Schelde 17 en weer teruggeplaatst. De Russen blijven in hoge mate geïnteresseerd en sturen zelfs een ijsbreker en een sleepboot om de bok op te halen, maar zover is het nog niet.

Op 10 november 1949 beginnen de overdrachtsgesprekken. De Russen komen in totaal met 51 deels reeds bekende opmerkingen. Deze worden doorgesproken in aanwezigheid van KMS-directeur Hupkes. Hij maakte fijntjes de opmerking dat Machine Import niet had voldaan aan de verplichte aanbetaling van tien procent. Volgens Hangaldien was de opdracht hiertoe op 5 november verstrekt. Maar er zou navraag worden gedaan.

Bij de Firma Boele te Bolnes wordt de Walcheren tussen 21-23 november 1949 op de sleephelling getrokken voor de laatste controle. Maandag 12 en dinsdag 13 december zijn de laatste bijeenkomsten. Op de zondag daarvoor had Hupkes ingestemd met de verkoop. Nog een keer wordt de bok nagelopen in aanwezigheid van vertegenwoordigers van de KMS, Machine Import en L. Smit & Co.

Om half vier ’s nachts vertrekt een sleepboot met de bok op sleeptouw naar de Rotterdamse Waalhaven. ’s Ochtends om half elf wordt daar gestart met het demagnetiseren dat om zeven uur ‘s avonds wordt voltooid. Het betreft een veiligheidsmaatregel tegen magnetische scheepsmijnen.

Op 14 december 1949 wordt de Walcheren uit Rotterdam gesleept door de Nederlandse sleepboot Schelde met bestemming Leningrad, nu St. Petersburg, in Rusland. Mocht de kapitein per radio te horen krijgen dat die haven is dichtgevroren, dan moet hij uitwijken naar Liepaja, Letland. Volgens afspraak moet de sleepboot Schelde bij het Kielerkanaal haar sleep overgeven.

Finland

Het loopt echter als gevolg van de slechte weersomstandigheden geheel anders. Op 31 december 1949 ligt de sleepboot nog steeds voor Helsinki, Finland. Hoewel Moskou adviseert de bok naar Tallinn, Estland te slepen, wordt zij echter door L. Smit & Co. in Helsinki afgeleverd. Van de afgesproken sleepprijs wordt 3.000 gulden afgetrokken.