Sinds 1 januari 2025 is Anya Luscombe directeur van het Zeeuws Archief. Nu de eerste maanden erop zitten, zijn we benieuwd naar haar ervaringen en inzichten. Ze is vooral onder de indruk van de veelzijdigheid van de organisatie en de inhoudelijke kennis en bevlogenheid van de mensen die er werken. De eerste maanden heeft ze veel kennismakingsgesprekken gevoerd. “Razend interessant en er kwam belangrijke informatie, dilemma’s en ideeën op tafel.” Maar voordat we er verder op ingaan, bekent Anya dat ze met het door ons voorgestelde ‘de eerste 100 dagen’ “niet zoveel heeft”.
“Ik heb daarbij het beeld dat politici 100 dagen het land intrekken, om te gaan luisteren en alleen maar dingen op te halen. In een organisatie zoals het Zeeuws Archief kan dat niet; 100 dagen alleen maar luisteren. Want een organisatie zoals het Zeeuws Archief is een rijdende trein. Werk en werkzaamheden lopen, en moeten doorgaan. Er zijn zaken die altijd in deze tijd van het jaar terug komen.” Zoals het proces van de jaarverantwoording en begroting. Voor Anya was dat een van de manieren om kennis te nemen van wat het Archief allemaal doet. “Ik probeer vooral ook om veel vragen te stellen, erover na te denken en ik probeer puzzelstukjes aan elkaar te leggen.”
Kennismakingen
Bijzonder inspirerend en leerzaam vond Anya de kennismakingen met de collega’s, met hun werkzaamheden, ervaringen en uitdagingen. En met het meekijken met hun werk. Zoals het restaureren van papier met een heel kleine strijkboutje, de diverse werkzaamheden rondom Metamorfozeprojecten, het bekijken van stukken uit de stadhuiscollecties in Veere en museum Arnemuiden, het proces van acquisitie, de velerlei vragen (vooral over bouwvergunningen) bij de studiezaal, en het werk van inspectie & advies en het e-team. En natuurlijk het bekijken van archiefstukken in de depots in Middelburg en Zierikzee. De ‘waarheidsboeken’ – registers waarin de vonnissen vanaf 1498 zijn genoteerd – waren met name heel indrukwekkend, de tekst is vergezeld van illustraties.
De afgelopen maanden stond Anya haar agenda vol met ‘kennismakingsgesprekken’. Met heel veel verschillende mensen, niet alleen intern maar ook extern: bestuursleden, ambtenaren, wethouders en (samenwerkings)partners “Sommige gesprekken zijn meer inhoudelijk, sommige meer bestuurlijk. De veelzijdigheid van al die ontmoetingen vind ik heel plezierig.” Sommige ontmoetingen verliepen via bijeenkomsten. Bijvoorbeeld de Woo (Wet open overheid) -match bij het Zeeuws Archief, die samen met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten georganiseerd was, en de bezoeken van de gemeenteraad van Sluis en van ambtenaren van partnergemeente Kapelle. Twee andere interessante recente evenementen waren de presentatie van het boek ‘Nederlandse bestuurders tijdens de Tweede Wereldoorlog’, naar aanleiding van een project in samenwerking met de Radboud Universiteit en jonge onderzoekers, en de lezingen van twee zogenaamde ‘fellows’ die door een financiële bijdrage van de Vrienden van het Zeeuws Archief onderzoek bij ons hebben kunnen doen
Anya is inmiddels ook bij een aantal andere Regionaal Historische Centra (RHC) geweest. “Ik vind het heel interessant om te merken dat de RHC’s, die voor hetzelfde staan en dezelfde taak hebben, verschil vertonen en hun eigen identiteit hebben. Ik heb er veel zin in naar de andere RHC’s te gaan, om te kijken hoe het daar is.”
Veelzijdig en complex
Het werk van het Zeeuws Archief is heel veelzijdig en ook complex. Dat past Anya, want ze houdt van verscheidenheid en ze houdt van complexe materie. “Het archiefwezen behelst veel meer dan ik me ooit had kunnen voorstellen. Voor de burger en voor de samenleving is het heel belangrijk dat informatie bewaard en beheerd wordt en dat het in te zien is. In de huidige tijd lijkt dat belangrijker dan ooit.
Een archiefdienst moet informatie beschikbaar stellen zodat mensen aan de hand van bronnen een mening kunnen vormen; niet alleen over hoe dingen gegaan zijn, maar ook hoe mensen toentertijd dachten en hoe de maatschappij functioneerde. Het is daarin ook belangrijk om na te denken door wie een archief is gevormd en hoe de archieven zijn samengesteld en wat er niet is bewaard.”
Anya vindt het mooi dat archiefmateriaal zoveel emotie teweeg kan brengen. “Je ziet wat het met mensen doet als iets wat hen heel dierbaar is hier ondergebracht kan worden. Of wanneer mensen iets vinden bij het doen van onderzoek, of het nu iets persoonlijks is of iets wat ze altijd al hebben willen weten, dat dat emoties kan oproepen van blijdschap, verdriet, verbazing of (h)erkenning. Dat is vooral bij fysieke archiefstukken. Bij een digitaal stuk is de emotie totaal anders. Dat gaat nu vooral nog over zorgdragers, en over nullen en enen. Maar ook daarvoor geldt de enorme verantwoordelijkheid naar de burger toe. Ook dat moet goed bewaard en beheerd worden. Zodat de burger, zodat de rechtstaat, ervan op aankan dat het er over 20, 50 of 300 jaar nog is, zoals het destijds gemaakt is.” Het technologische verhaal van het Zeeuwse e-Depot, waarbij verschillende partners verschillende wensen en benodigdheden hebben, vindt Anya verrassend en intrigerend.
Interdisciplinair
Als wetenschapper is Anya vooral geïnteresseerd in media, geschiedenis en mensenrechten ‘en alles er tussenin!’ In haar baan als journaliste, docent en werk in Public Relations heeft ze veel ervaring opgedaan met het vertellen van verhalen. “Ik vind het belangrijk om goed na te denken hoe de archieven en de verhalen die erin schuilen, naar buiten gebracht kunnen worden”. Haar interdisciplinaire benadering hoopt ze zeker toe te kunnen passen bij het Zeeuws Archief. En Anya vindt ook ménsen heel interessant! “Het maakt mij helemaal niet uit wat iemands achtergrond of sociale status is, iedereen heeft een verhaal.”
Anya vindt de spanning tussen openbaarheid en privacy heel boeiend. Privacy is heel belangrijk, mensen hebben er recht op. Ook dat is een belangrijk aspect bij het werk van archivarissen. Zij moeten goed nadenken en advies kunnen geven over wat wel, en wat niet openbaar mag, en in welke situaties.
Om de complexiteit van de samenhang tussen de Archiefwet, Wet Openbare overheid en de AVG beter te beheersen gaat Anya daarover binnenkort een cursus volgen. En ze is benieuwd naar de mogelijkheden van AI voor het archiefvak. Anya hield zich in haar vorige baan bezig met de toepassingen en implicaties van generatieve AI op een onderwijsinstelling, kennisverbreding en kennisvergaring. “Wat wij er hiermee kunnen intrigeert me. Wij staan voor betrouwbaarheid en integriteit van informatie en dan moet je nadenken over de ethiek van AI. Eigenlijk zouden alle organisaties moeten nagaan en er werk van moeten maken wat toekomstige technologische veranderingen gaan betekenen. Niet alleen praktisch gezien voor het werk en de mogelijkheden en problemen maar ook hoe ze ermee om gaan, en mee om wíllen gaan. Dit soort technologie kunnen we niet allemaal begrijpen. Hoe houd je er grip op, hoe gebruik je het op een ethisch verantwoorde manier, als zelfs ontwikkelaars het niet allemaal kunnen begrijpen? Daarom moet je, als instelling in de samenleving, een ethisch kader afspreken. Dat gesprek moet echt op gang komen. Want de wereld verandert, in allerlei opzichten – al is dat natuurlijk van alle tijden.”
“En ook zou ik meer willen weten over wat er allemaal in onze archieven aanwezig is. Maar met 34 kilometer realiseer ik me dat dat járen gaat duren – en ik dat waarschijnlijk ook nooit allemaal zal weten.”
Aan de slag
Na de eerste maanden van introductie en met veel kennismakingen zal Anya overal dieper in kunnen duiken, zien hoe dingen samen passen en vervolgens verder verfijnen.
De komende tijd wil Anya samen met de organisatie aan de slag gaan met het nadenken en uitwerken van waar het Zeeuws Archief voor staat; waar liggen de prioriteiten, wat móeten we doen en wat willen we doen en waarom. Als wetenschapper vindt ze een gedegen onderbouwing van de prioriteiten heel belangrijk. Samenwerking, leren van elkaar en ontwikkeling van de medewerkers is daarbij een belangrijk aspect.
Anya streeft ‘authentiek leiderschap’ na. “Iedereen heeft sterke kanten en iedereen heeft dingen waar ‘ie minder goed in is. Als je je minder goede kanten ontwikkelt, groei je. Of misschien past iets echt niet bij je en richt je je op het ontwikkelen van andere vaardigheden. Dat doe je niet alleen voor jezelf, maar in samenhang met anderen. Zo kun je als individu groeien én kan een organisatie in samenhang groeien. Dan kunnen passie, effectiviteit, plezier en samen leren samenkomen.”