Landbouw in Zeeland 19e-20e eeuw

Het 200-jarige jubileum van de Koninklijke Maatschap De Wilhelminapolder (KMWP) was voor het Zeeuws Archief de aanleiding om een tentoonstelling aan het thema landbouw te wijden. In de tentoonstelling ‘Landbouw in Zeeland’ gaat dan ook veel aandacht uit naar dit Zuid-Bevelandse bedrijf, waarvan het archief in het Zeeuws Archief wordt bewaard.

De Wilhelminapolder

Het archief van de jubilerende maatschap, die in 1959 het predikaat ‘Koninklijke’ kreeg, bevat onder meer bijzondere foto’s die een goede impressie geven van één van de grootste landbouwbedrijven in ons land. Een groot deel van dit historisch beeldmateriaal is verwerkt in een sfeervolle visuele presentatie die direct bij de ingang van de tentoonstellingsruimte te zien is.

In de tentoonstelling zelf is veel aandacht voor de geschiedenis van de KMWP. Zo is de oprichtingsakte te zien van de maatschap van het gebied dat toen ‘Lodewijkspolder – genoemd naar de toenmalige Franse koning van Holland, Lodewijk – en de brief waarin Koning Willem I toestemming verleent de ‘Lodewijkspolder’ om te dopen tot ‘Wilhelminapolder’ – de derde naam van zijn vrouw. Ook de originele tekeningen van de twee wapentjes in het logo van de KMWP zijn tentoongesteld.

Naast stukken over de meestoof en de hofsteden van de 1815 tot 1967, zijn ook diverse gereedschappen uit het bezit van de KMWP te zien, zoals een zaaiviool en gereedschap om drainagesleuven mee te graven. De maatschap was op het gebied van drainage zeer innovatief. Bijzonder is het paardenhoofdstel dat gedragen is door het laatste paard van de maatschap, dat in 1964 ‘met pensioen ging’ omdat het werk door machines was overgenomen .

Zeeland (her)ontdekt Amerika

In het kader van herdenking van 400 jaar contacten tussen Nederland en de Verenigde Staten zijn in Zeeland onder de titel ‘Zeeland herontdekt Amerika’ verschillende activiteiten georganiseerd. Ook in de tentoonstelling ‘Landbouw in Zeeland’ wordt aandacht aan Amerika besteed.

In de tweede helft van de negentiende eeuw emigreerden veel Zeeuwse boeren naar Amerika in de hoop op een beter bestaan in de Nieuwe Wereld. De economische, sociale en religieuze omstandigheden in Nederland rond 1845 waren vooral voor landbouwers alles behalve rooskleurig. Aardappelziektes, dalende prijzen voor landbouwproducten en hoge belastingen zorgden voor veel problemen. Er was een hoge kindersterfte en de hygiënische omstandigheden waren slecht.

Emigratie naar Amerika bood voor veel Zeeuwen die in de landbouw werkzaam waren een kans op een beter leven. Een tweede emigratiegolf vond plaats na de Tweede Wereldoorlog en specifiek vanuit Zeeland na de Watersnoodramp van 1953. De emigranten moesten zich aanmelden bij speciale instanties die de emigratie in goede banen leidden. Daar werden ze voorgelicht over hun nieuwe vaderland en de instantie regelde de overtocht.

In Middelburg trad Bank Hondius onder de naam P.L. de Bruyne & Zoon op als tussenpersoon bij emigraties in de jaren vijftig. Het archief bevat enkele dossiers van emigranten, die uitgebreid verslag doen van de reis en de eerste belevenissen na de emigratie. In de tentoonstelling zijn van twee families die naar Noord-Amerika emigreerden documenten te zien.

Na de Tweede Wereldoorlog was de economische situatie in Europa erg slecht. In 1948 kwam er hulp uit Amerika in de vorm van het Marshallplan. Met gelden uit het Marhallplan konden graan, zaaizaad en kunstmest worden ingekocht.

Ten behoeve van de mechanisatie van de landbouw ontving Nederland moderne landbouwmachines. Er werden studiereizen naar Amerika georganiseerd zodat Nederlandse landbouwers en hun Amerikaanse collega’s van elkaar konden leren. In Zeeland werden onder meer gezamenlijke projecten voor kleinere landbouwbedrijven gefinancierd met Marshallplangelden. Enkele documenten uit de archieven van de landbouwconsulent en de Zeeuwse (later Zuidelijke) Landbouw Maatschappij (ZLM) tonen de ontwikkeling van de mechanisatie in Zeeland.

2009 Jaar van de Tradities

Veel tradities komen voort uit de landbouw of hebben met landbouw te maken. Daarom wordt in de tentoonstelling ‘Landbouw in Zeeland’ ook aandacht besteed aan tradities. Het dragen van de voorhoofdsnaald wordt geïllustreerd aan de hand van een boedelbeschrijving van een boerengezin uit West-Souburg en een originele Walcherse voorhoofdsnaald uit de collectie van het Koninklijk Zeeuws Genootschap der Wetenschappen in het Zeeuws Museum.

Ook andere onderdelen van de Zeeuwse streekdrachten zijn te zien, zoals een ‘paeremes’ met prachtig houtsnijwerk en een bloedkoralen halssnoer. Verder komen het ringsteken het fruitcorso aan de orde. Het ringsteken wordt nog steeds beoefend, maar het Goese fruitcorso dat in de vorige eeuw jaarlijks vele honderden bezoekers trok, is als traditie ter ziele gegaan.

Landbouwarchieven

In het Zeeuws Archief berusten veel archieven van landbouworganisaties, landbouwscholen en landbouwbedrijven. Een van die archieven in het 200 meter lange archief van de Zeeuwse (later Zuidelijke) Landbouw Maatschappij (ZLM).

In dit archief bevindt zich een grote collectie films met opnamen van activiteiten op landbouwgebied. In de tentoonstelling zijn fragmenten te zien uit 1952, 1971 en 1981. De films bevatten beelden van fokdagen, landbouwdagen, landbouwonderwijs en bezoeken aan diverse landbouwbedrijven, waaronder Loverendale.

NV Cultuur Maatschappij Loverendale op Walcheren was een van de eerste biologisch-dynamische landbouwbedrijven ter wereld. Het archief van de NV berust in het Zeeuws Archief. Uit dit archief zijn verschillende stukken te zien, waaronder de oprichtingsakte, en stukken over de boerderijen en uitvoering van de werkzaamheden.

Ook wordt in de tentoonstelling ruim aandacht geschonken aan diverse vormen van landbouwonderwijs, zoals de landbouwwinterscholen en de ZLM-huishoudscholen.

De tentoonstelling ‘Landbouw in Zeeland’ werd ondersteund door Zeeuwse Vlegel. De tarwe voor het Zeeuwse Vlegel volkorenbrood en andere producten wordt op milieuvriendelijke wijze in Zeeland geteeld.

De verkoop van de producten in de Archiefwinkel heeft ruim 78 euro opgebracht. De Zeeuwse Vlegel heeft dit bedrag aan het Zeeuws Archief geschonken. Wij zijn daar heel blij mee!