De Zeeuwse Hoeve – foto-expositie

In het Zeeuws Archief is van 21 oktober 2013 tot en met 13 januari 2014 de expositie ‘De Zeeuwse Hoeve’ te zien in het kader van ’2013 Jaar van de boerderij’. In het boerderijenjaar staat de historische hoeve in een veranderd landschap centraal.

Fotografe Silvia Wennekes en boerderijenkenner Gerard Smallegange geven in hun tentoonstelling een Zeelandbreed overzicht van exterieurs en interieurs van monumentale Zeeuwse boerderijen.

De expositie ‘De Zeeuwse Hoeve’ geeft een beeld van exterieurs en interieurs van Zeeuwse boerderijen uit de hele provincie. De hoeve in zijn omgeving, bijzondere details en ook de bewoners zijn vastgelegd. Hiermee wordt een gevarieerd, Zeelandbreed beeld gegeven van monumentale, historische boerderijen in het Zeeuwse landschap.

De makers

Silvia Wennekes is kunstenares en fotografe. Zij volgde haar opleiding documentaire fotografie aan de Nederlandse Fotovakschool. Zeeland en haar cultureel erfgoed zijn heerlijke onderwerpen, waarbij ze telkens nieuwe plekken ontdekt en bijzondere mensen ontmoet met een eigen verhaal. Soms leiden de foto’s tot een bijzondere productie zoals haar Doosje om te Delen. Een bekend Doosje is dat over het Zeeuws Knoopje.

Gerard Smallegange is kenner van Zeeuwse boerenerven en hofsteden en oprichter van de Boerderijen Stichting Zeeland. Hij publiceert boeken en artikelen over boerderijen in Zeeland en presenteerde televisieprogramma’s die het monumentale culturele erfgoed in al zijn facetten belichtten. Samen met Silvia Wennekes vervaardigde hij het boek Tuin van mijn verhalen, een uitgave waarin de seizoenen in zijn eigen tuin in woord en beeld zijn vastgelegd.

Boerderijen Stichting Zeeland

De expositie ‘De Zeeuwse Hoeve’ is vervaardigd in het kader van 2013 Jaar van de Boerderij en kwam tot stand met medewerking van de Boerderijen Stichting Zeeland. Deze stichting streeft ernaar om de karakteristieke verschijningsvorm van de Zeeuwse historische boerderijen met hun erven en gebouwen te behouden, en dat te doen mede in relatie met het omliggende landschap.

Zeeuwse hoeves : lusten en lasten

Als bakens staan ze in het wijde Zeeuwse landschap, de oude historische boerderijen met hun houten gepotdekselde schuren van soms wel 50 à 60 meter lang, als horizontaal neergelegde torens van riet, pannen en hout.

Monumentaal en solitair tussen de velden, de weiden, de uitgestrekte akkers, als wachters van het land. Vergezeld van een aantal kleinere gebouwen: het statige boerenhuis, traditioneel met vier ramen en de deur in het midden. Naast het huis de bakkeet, naast de schuur het wagenhuis, het varkenskot, het kippenhok, het hondenkot, soms een koetshuis.

Het boerenerf eromheen gedrapeerd met zijn boerentuin, zijn bleek en een huisboomgaard. Het hele erf omzoomd door bomen, struiken en heggen. Erf en hoeve zijn het resultaat van een eeuwenlange ontwikkeling, langzamerhand gegroeid onder invloed van behoefte, draagkracht en cultuurhistorie.

Rijkdom en verval

Die rijkdom van de historische hoeves en erven is voor een klein deel nog steeds aanwezig in het Zeeuwse landschap dat nog steeds grotendeels agrarisch en open is. Maar heel veel moois is verdwenen, de landbouwmechanisatie en de moderne industriële vormgeving van deze tijd stellen andere eisen aan het agrarisch bedrijf. Schuren kregen dus andere bestemmingen en werden verminkt, nieuwe vormeloze schuren in een andere schaal deden hun intrede, erven werden met beton bedekt.

Toch zijn er in Zeeland nog veel boerderijen en erven die herinneren aan het roemruchte verleden. De tijd begint echter te dringen, want verval, achterstallig onderhoud, problemen met de bedrijfsopvolging en verkeerde verbouwingen dienen zich aan.

Boerderijen in beeld

De expositie ‘De Zeeuwse Hoeve’ toont foto’s van historische hoeves en erven die prachtig geconserveerd zijn. Vaak hebben ze nog een agrarische bestemming en functioneert de hoeve dus als inkomstenbron voor de bewoners. Soms heeft de boerderij een nieuwe bestemming gekregen bijvoorbeeld als woonboerderij of een nieuwe werkfunctie.

Mooi maar niet rendabel

Maar hoe mooi de hoeves en de erven ook zijn dankzij zorgvuldig onderhoud, echt economisch en rendabel zijn ze nooit. De schuren zijn, ondanks hun monumentaliteit, niet functioneel meer. Grote machines kunnen niet of nauwelijks nog door de mendeur die ooit was afgestemd op paarden en wagens. Het woud aan gebinten in de schuur staat moderne stapeling en berging in de weg.

Verbondenheid

Waarom houden de bewoners de historische boerderij dan nog in stand? Omdat ze zich met de omgeving, met het landschap en vooral met het erf en de gebouwen verbonden voelen. Soms zijn de huidige bewoners de zevende of zelfs de achtste generatie in opvolging. Zodoende zijn er sterke banden en grote genegenheid voor de prachtige omgeving die door de voorouders geleidelijk is opgebouwd.

Bewaren en onderhouden

Maar hoe dan ook, het bewaren en onderhouden van een historische hoeve met het erf is in deze jaren een enorme opgave. De lasten nemen toe, zowel financieel als maatschappelijk. De overheden zijn steeds kariger met steun en de bureaucratie van de verre monumenteninstanties neemt soms groteske vormen aan.

Lusten en lasten

En toch blijft een aantal hoevebewoners hun bezit koesteren uit liefde voor hun eigen boerencultuur. Anderen kopen en onderhouden een (woon)boerderij en zoeken een herbestemming voor hun cultuurhistorisch monument. Maar meer dan ooit dreigen de lasten de lusten te gaan overtreffen. Het agrarisch erfgoed zal bij ongewijzigd beleid langzaam maar zeker verdwijnen!

Boerderijen in het Zeeuws Archief

Geschiedenis van boerderijen en hun bewoners

In een van oudsher agrarische provincie als Zeeland zijn boerderijen belangrijke gebouwen waarin mensen soms generaties lang wonen en werken. Veel boerderijen hebben een lange geschiedenis, die doorgaans wordt gekenmerkt door uitbreiding en krimp en door rampen zoals oorlogen, stormvloeden en brand.

In de archieven zijn de sporen van oude boerderijen terug te vinden: de locatie, de omgeving, de eigenaren, de bewoners.

Archieven

• Archief Koninklijke Maatschap De Wilhelminapolder (toegang 250)
• Archief Landbouwmaatschappij De Bathpolders en Zeeuwsche Fruitteelt Maatschappij (toegang 219)
• Archief Landbouwbedrijf Van Langeraad, Kamperland (toegang 216)
• Archief N.V. Cultuur Maatschappij Loverendale (toegang 239)
• Archief Architectenbureau Rothuizen en ’t Hooft (toegang 404)
• Archief Architectenbureau L. de Bruijne, Terneuzen (toegang 691)
• Archief Kadaster, Hypotheekbewaarders in Zeeland (toegang 247.1)
• Archief Kadaster Zeeland, Kadastrale Plans (toegang 247.2)
• Archief Oorspronkelijke Aanwijzende Tafels (OAT’s) Zeeland (toegang 994)
• Notariële archieven
• Rechterlijke archieven

Collecties

• Beeldbank Zeeland – trefwoorden: boerderij en boerderijen
• Personendatabase Zeeuwen Gezocht – trefwoord: boerderij
• Verzameling Documentatie Boerderijenonderzoek Walcheren (toegang 634)

Alle foto’s in dit artikel: copyright 2013 Silvia Wennekes.