Onbekende Schouwse 'dorpen' gevonden

Schouwen blijkt meer nederzettingen te hebben geteld dan tot nu toe werd aangenomen. Bij onderzoek werden in middeleeuwse belastingdocumenten onbekende Schouwse nederzettingen als ‘Noirtdorp’ en ‘Vannekinsdorp’ aangetroffen.

‘Vannekinsdorp’. Detail van een pagina uit het kohier van de Schouwense duinpacht over 1465.
‘Vannekinsdorp’. Detail van een pagina uit het kohier van de Schouwense duinpacht over 1465.

In het ‘Kohier van de Duynpacht in Schouwen over 1465’ trof archivaris Sander den Haan de namen ‘Noirtdorp’ en ‘Vannekinsdorp’ aan. Den Haan: “In 1465 kregen de eigenaren van onroerend goed in de Westhoek op het toenmalige eiland Schouwen een belastingaanslag van de graaf van Zeeland. Hun duingrond lag in Burgh, Haamstede en Renesse. Maar dus ook in volkomen onbekende Schouwse nederzettingen als ‘Noirtdorp’ en ‘Vannekinsdorp’.”

Geen dorp maar een gehucht?

De archivaris vermoedt dat het hier niet gaat om dorpen in de huidige betekenis van het woord. “Plaatsnamen waarin het woord ‘dorp’ is verwerkt, komen zo goed als niet in Zeeland voor. Het is voor de hand liggend dat ‘Noirtdorp’ en ‘Vannekinsdorp’ gehuchten bij meer belangrijke nederzettingen zijn.”

Onderzoek in opdracht

Archivaris Sander den Haan in de studiezaal van het Zeeuws Archief.
Archivaris Sander den Haan in de studiezaal van het Zeeuws Archief.

De vondst werd gedaan bij onderzoek dat het Zeeuws Archief uitvoerde in opdracht van de Stichting Cultureel Erfgoed Geslacht De Jonge. Dit onderzoek bestaande uit twee opdrachten richtte zich op de middeleeuwse generaties van de Zierikzeese regentenfamilie De Jonge. De opdrachten werden uitgevoerd door archivaris Den Haan, met als resultaat dat de stamboom van de familie De Jonge met drie hypothetische generaties kon worden verrijkt.

Den Haan verrichtte systematisch speurwerk in een deel van het omvangrijke Zeeuwse rekenkamerarchief, namelijk in de rekeningen over het Bourgondisch-Oostenrijkse tijdvak (1433-1584). De archivaris onderzocht maar liefst honderdvijftig jaarrekeningen, waarbij hij het belastingkohier met de namen van de onbekende Schouwse nederzettingen aantrof. Samen met Henk Dalebout deed hij vervolgens onderzoek naar de inhoud van het kohier. Dalebout is proces-technologisch medewerker bij een Zeeuws bedrijf en vrijwilliger bij het Gemeentearchief Schouwen-Duiveland.

Rentmeester Willem Bolle

Zegel in rode was met het familiewapen van rentmeester Willem Bolle. Het wapen heeft een schuinbalk in het schild en een vederbos als helmteken. Zegel uit het Gemeentearchief Schouwen-Duiveland, Archief stad en gemeente Zierikzee, Privileges, akte 22 juni 1473. Foto: Henk Dalebout.
Zegel in rode was met het familiewapen van rentmeester Willem Bolle. Het wapen heeft een schuinbalk in het schild en een vederbos als helmteken. Zegel uit het Gemeentearchief Schouwen-Duiveland, Archief stad en gemeente Zierikzee, Privileges, akte 22 juni 1473. Foto: Henk Dalebout.

Het belastingkohier is als katern ingebonden achter in de perkamenten jaarrekening over de periode 1465/1466. De rekening en het kohier zijn opgesteld onder verantwoordelijkheid van Willem Bolle, rentmeester-generaal beoosten Schelde. De rekening was bestemd voor het Hof van Karel de Stoute (1433-1477), graaf van Zeeland, dat onder andere in Brussel resideerde.

Wie was Willem Bolle? “Willem Bolle hield kantoor in het Gravensteen in Zierikzee”, vertelt Den Haan. “Van 1451 tot en met 1474 was Bolle rentmeester beoosten Schelde; zijn ambtsgebied bestond uit de toenmalige eilanden Schouwen, Duiveland en Tholen. Maar dat was niet alles, zo was hij onder andere dijkgraaf voor een deel van Noord-Beveland. Ook was hij ambachtsheer van ’s-Gravenpolder en Brouwershaven. Bolle was getrouwd met Cornelia, de bastaarddochter van edelman Willem van Oostende.”

Locaties ‘Vannekinsdorp’ en ‘Noirtdorp’

De opgaven in de stedelijke belastingdocumenten uit die tijd volgen het spoor van de belastinginner. Straat voor straat, huis voor huis, komt daarbij in beeld. In het kohier over de Schouwse duinen ‘wandelde’ deze ambtenaar door de duingebieden, die met een meetsnoer waren opgemeten. Het waren geen duinen van stuifzand, aldus archivaris Den Haan. “Het ging om humusrijke stukken duinland die geschikt waren voor het weiden van koeien of voor de teelt van graan. Het gaat hier om het in cultuur gebrachte binnenduingebied.”

Aan de hand van de route kan ‘Vannekinsdorp’ geplaatst worden op de locatie van de kapel Onze Lieve Vrouwe op Zee, dan wel op de plaats van de buurtschap afgebeeld op de Hofferuskaart uit 1540. Het grondgebied moet ongeveer even groot zijn geweest als het toenmalige Renesse. ‘Noirtdorp’ is wellicht een buurtschap ten noorden van de kerkring Renesse, aan de weg in de richting van Slot Moermond.

Genealogische waarde

Het belastingkohier van de Schouwse duingebieden bevat ruim driehonderd persoonsnamen. Behalve personen werden kerkelijke fondsen en liefdadigheidsinstellingen vermeld. Ook een gilde in Renesse, het Sint Jacobsgilde, was grondeigenaar.
Onder de personen bevinden zich geestelijken, zoals broeder Jan van Lelyëndale en leden van adellijke families als Van Botlant en Van Haemstede. Maar ook ambachtslieden waren grondbezitter. Het belastingkohier vermeldt onder andere twee molenaars, vijf bakkers, twee kooplieden en een schoenmaker.

Noormannen in Zeeland

Veel persoonsnamen in het kohier doen Scandinavisch aan. Den Haan: “De namen herinneren ons aan verhalen over vroegmiddeleeuwse aanwezigheid van Noormannen op de Zeeuwse eilanden. Dat geldt ook voor het toponiem ‘Vannekinsdorp’. Deze lijkt te wijzen op een nederzetting waar een ‘Vanne(n)’, met de vleinaam ‘Vannekin’, in vervlogen tijden een machthebber is geweest. In tegenwoordig Noorwegen en Zweden wordt het gelijkende woord ‘venn’ of ‘vännen’ in de betekenis van ‘vriend’ gebruikt.”

Transcriptie en archiefinventaris

Het ‘Kohier van de Duynpacht in Schouwen over 1465’ is door Henk Dalebout getranscribeerd en dit document in hedendaags schrift kan online worden geraadpleegd. Het kohier is ingebonden in de jaarrekening 1465/1466, inventarisnummer 874, van het archief Rekenkamer van Zeeland, Rekeningen Bourgondisch-Oostenrijkse tijdvak (1433-1584).

Literatuur

Sander den Haan schreef samen met Henk Dalebout een artikel over het belastingdocument in het tijdschrift Nehalennia, maart 2012, getiteld: ‘Vannekinsdorp opgemeten. Over een middeleeuws belastingdocument van de Kop van Schouwen’.